13950405

13950405

امشب شب قدر است، یا یکی از شب‌های قدر، و از پنجره صدای استغاثه و همهمه‌ی رفت و آمد مردم سیاه‌پوش است که می‌آید مخلوطِ سکوتی حزن‌آور در میانه‌ی جملات بریده‌بریده: مثل جهیدنِ پشتِ همِ خون از گردنی بریده به تیغ، با هجاهای سکوت و انتظار در فواصل نامنظمِ هر جهشِ خون از رگ...

تا عصر مشغول تفنن اطرافِ واقعه‌ی ترور ناصرالدین‌شاه و نقش سید‌جمال‌الدین اسدآبادی و میرازرضا و روایت‌های گوناگون بودم. دم غروب بود که در کتاب «سرگذشت زندگیِ من» شیخ ابراهیم زنجانی (چاپ نیما، آلمان، بی تاریخ) رسیدم به روزهای پیش از ترور ناصرالدین‌شاه و وقایع زنجان و بعد تا عبور مظفر‌الدین‌شاه از زنجان و دیدار شیخ با او؛ بلافاصله بعد از نقل این واقعه –که منظور اصلیِ من از تفحص در این کتاب بود- از بیماریِ زنش یاد کرده و شرحی دقیق و مبسوط و اندوهناک از روزهای پیدا شدن بیماری تا مرگ زنش می‌دهد، از ارثی بودن این بیماری، فقر مزمنش و ناتوانی از فراهم کردن پول، خجالتش، از دلایل فقرش، قی کردن زنش روز پیش از مرگ، و حال فرزندان و خودش... واقعاً در شرح‌حال و خاطرات‌نویسی کمتر کسی به صراحت و حدّت این شیخ می‌شناسم. هروقت به سرِ کتابش رفته‌ام، برای یافتن چیزی یا شرحِ واقعه‌ای، اسیر روایت و زبانش شدم.

اغلب خطِ وقوع حوادث را رعایت می‌کند، و در میانه تمام تاملاتش را جا داده و فلاش‌بک و تداعی‌هاش نیز سبب‌های پذیرفتنی دارد، بیخودی شاخه به شاخه نمی‌کند، از شرح احوال آفاقی و انفسیِ خود ناتوان نیست که بخواهد سر هم کند و ببافد تا القای فکری کند. دیروز داشتم می‌گفتم هرچه از واقعه‌ی ترور می‌خوانم عجیب‌تر می‌شود، هربار که دنبال خطی و ربطی از واقعه‌ی ترور در کتابی می‌گردم به چیزهایی می‌رسم که مقصود نبوده و البته بسیار مردافکن است. دیروقتِ شب بود که از دفتر زده بودیم بیرون، حرفِ مهارت جولیان بارنز بود در پرداختن روایت هر جستار کتابش و بعد ربط این جستارها به هم؛ باد خنکی می‌وزید و خیابانِ نیمه‌شب خلوت بود. به م. گفتم یک چیزی در دل این اتفاقات پیدا کن و دل ببند تا ملال مداوم سراغت نیاید، همیشه یک واقعه یا آدم داشته باشی اگر در ذهنت و در همه چیز پیِ خط و نشانی مرتبط بگردی کمتر شکارِ ملال می‌شوی. بعد، سرازیریِ تا پارک‌وی را هرقدم انگار سوی رنجی برمی‌داشتم که ساکتم می‌کرد، زبانم بُرید، و وقتی از تاکسی پیاده شدم شهر یکسره شهربندان شده بود.

روزهای بلندِ تابستان و شب‌های کوتاه اما کاهل، ناگذرنده، بیداردارنده...

13950401

13950401

روز اول تابستان است و من مشغول بازخوانیِ جستاری از مونتنی، بازخوانی یا بازبینی، یا چیزی شبیه کوششی برای ویرایشِ ترجمه‌‌ای خیلی خوب، با نگاه به ترجمه‌ی انگلیسیِ مشهور به ویرایش هزلیت، جستاری با نامِ «دوستی» که از حیث تیزبینی و حدّتِ نظر مونتنی درخشان است و هیچ کم ندارد هنوز. چقدر فرمِ جستارهای مونتنی سیّال و حجیم است، چقدر جستار را از منظرِ خودنگاری و تاملِ ایام گذشته و گذشتگان و یونانیان به قبراق‌ترین شکل آغازیده و در ترجمه‌ی دلنشین مترجمِ ما خواندنی‌ست. تمامِ وقتی که مونتنی دوستی را از پیوندهای خویشاوندی و بعد پیوند زناشویی و بعد دوستیِ زنان و بعد دوستیِ نامتعارفِ هم‌جنس‌خواهِ یونانیان مبرّا می‌کند و برتر می‌داند، و حجّتش را بر تک تک این برتری‌ها به دست می‌دهد، اتیین دولابوئسی را و دوستیِ این جوانمرد را پیشِ چشم دارد، دوستی‌ای که اندوهش تا ابد با مونتنی بود، و بی‌ریایی و ناب‌بودگی‌اش این جستار را پرورانده. یاد داستان‌های محمود حسینی‌زاد می‌افتم، در داستان فارسی دوستی‌ای چنین را کمتر دیده‌ام و حسینی‌زاد از آن معدود‌هاست، در «سیاهیِ چسبناک شب» و در «این برف کی آمده؟» یا حتّی «آسمان کیپ ابر».

چند روز پیش عزیزی، با صدایی غریقِ اندوه و رستگاری و البته حجیم انگار حنجره‌اش از جنس سفال باشد، در همان دیدارِ آشنایی گفت که دارد از ایران می‌رود و، در نورِ غروبی آمده از درِ بالکن و شیشه‌های پهناورِ کدر، گفت که خسته است و در عین حال چنان پرتپش بود از خاطرات و آرزوها و فروتنی که یادم ماند مدام در تعریف «جستار» می‌گفت باید «شور» یا «چیزی شخصی و غریب» در میان باشد تا مایه‌ی جستار کامل شود.

صبح‌ها و غروب‌ها، برنج مانده و چیزهای دیگر را کنار پنجره‌ی هال و آشپزخانه می‌ریزم تا پرنده‌های فراوانِ ساکنِ درخت‌های همسایه بیایند و بنشیند و بی‌پروای حضور دو نفر پشت شیشه سیر بخورند و پرهایشان را پف بدهند و بروند. مدام صدای پرنده‌ها هست. و از سوی دیگر خانه، از اتاق خواب همه صدای بریدن میلگرد و صدای یکنواخت و چرخنده‌ی میکسر سیمان و صدای بریدن و کوبیدن می‌آید. شبها اما هر دو طرفِ خانه ساکت است، جز صدای کولر آبی یا صدای گه‌گاه خروسی که نمی‌دانم در تهران چطور به گوش می‌رسد. صدای پارس پراکنده‌ی سگ‌ها در شب و صدای گه‌گاهیِ خروسی خسته، منِ بیخواب را می‌برد به سالهای خوابیدنِ تابستانی در حیاطِ خانه‌ای بزرگ در بوشهر، به پارس دورِ سگان و خروسان و برش‌هایی از صدای جغد و بعد تک و توکِ پرندگان و همهمه‌ی گنجشگان در سپیده‌دم،‌ و گاه بیخوابی تا صدای گنجشگانِ در سپیده‌ی صبح طول می‌کشید، غلت‌های مدام و بی‌خوابی در تختی یکنفره در حیاط نزدیک نخلی پیر، بی‌هیچ فکری و خالی و تهی و بی هیچ خواهشی یا امیدی. پوکِ هولناک. انگار آتش گرفته باشی و ندانی کجات می‌سوزد. هه، یاد شعری افتادم که دوست همشهری‌ام، به نقل از شاعری اهل بوشهر یا دیّر یا نمی‌دانم کجا، می‌خواند: «آتش گرفته باشی و بایستی؟». بی‌ربط شد. بشود.

روز/ شب نوشت

از تمام پیچ‌های ملایم اتوبان و ردیف معوج چراغ‌ها رد شد، از سقفِ بازِ ماشینِ قدیمی آسمان پیدا بود، خسته بودیم یا نومید که ساکت بودیم تا گفت «کی می‌خوایم آدم بشیم؟» و چرت سکوت پاره شد. پرسیدم چی شد که این رو گفته، یادش نبود. بعد پرسید یک چیزی در مورد «دوستی» نوشته بودی چه شد و بفرست، من هم بیخود گفتم تمام نشد، تمام شده بود. دوستی همیشه مثال فرم‌های جدید اجتماعی بود در خاطره‌ی گفتگوهای سرخوشانه‌ی یک روز عصر بلوار کشاورز، بعد یک چیزی سرسری نوشتم از سر اتفاقاتی و نصفه نیمه‌ داده بودم بخواند. بنز آبیِ قدیمی. بنز قدیمی با صندلی‌هایی که پایین‌تر است، وقت اندوه هرچه به زمین نزدیک‌تر بهتر، حتی باید خوابیده کتاب خواند.

بعد رد شدیم از جایی که من همیشه پیاده می‌شوم. حواسش نبود. شب از نصفه گذشته بود. گفت بشین دور می‌زنم، اصرار کردم که همینجا پیاده‌ام کند که برگردم از پل هوایی رد شوم. هیچی نگفت، ادامه داد، از کنار تونل دور زد و در سکوت پیچید، سر در دانشگاه را رد کرد،‌ بیمارستان را رد کرد،‌ پشت چراغ ایستاد و من از بوی غریبه‌ی گل‌هایی ناشناس که لابد از حیاط بیمارستان می‌آمد مست شدم. امیدی نبود. جنگیدن در کار نبود. باید فروگذاشت و رفت. گفتم فکر می‌کنم توی فیلمِ ممکنی از اصغر فرهادی گیر کردیم، همه حق دارند و همه هم حقیر و گرفتارند، حتی همه درستکار و رستگارند. رستگارانِ اسیر.