اصحار در رهاوی جنوبی / 3

اصحار در رهاوی جنوبی / 3

«آن روز، در بارانِ نم، خیال می‌کردم این خانه اگر روزها بگذرد، هیبتش را چگونه از دست می‌دهد. باید خاکِ بسیار بنشیند، باید که کسی خاک‌ها را نروبد، شیشه بشکند و پرده‌ها در باد هیچ‌گاه به جای‌گاهِ پسینِ خود برنگردند، درخت و آن پیچک و این گل همه شاخه‌های بسیار و زاید بیاورند، برف بسیار بر سقف بنشیند و زیرزمین را آبِ باران و نشتِ برف نمور کند زمستان‌ها، تا خاکی که نشسته قدیم شود، خاک در قدیم شدن جان بگیرد و بار بیاورد. خاکِ نشسته بر سنگفرش حیاط را نه باد بروبد و آب بشوید. اما، این تهرانِ قیر و سنگ و سرامیک و آسفالت، خاک از کجا بیاورد که این خانه قدیم شود و تازه؟»

بر لب بحر فنا: از مکتوباتِ معلق، متعلقِ شادی / سالی پیش

خانه، خانه‌ی متروک که سال‌ها کسی غبار از آن نبرده بود، حیاطِ قدیمی، گردوی پیر، پیچکِ برگ‌پهن و درختِ گل، خراب شد. خانه مهیب شد. ابتدا درخت را با اره برقی بریدند و بردند. فردا دو تا کانکس آوردند کنج حیاط. بعد شیشه‌ی پنجره‌ها را شکستند، آبگرمکن و شوفاژها را ریختند وسط حیاط، پرده‌ها را جمع کردند، کولر قدیمی را پرت کردند پایین، زیرزمین و انباری پشت بام خالی شد و آتش زدند. آخر هم افغانی آوردند پتک به دست روی بام تا شب کوبید و سقف را ریخت پایین. فردا و فردا و فردا. آب می‌گرفتند غبار نکند. تیرآهن‌ها را بردند بفروشند، کانال کولر و شوفاژ‌ها را هم. غروب از پنجره نگاه می‌کردم و می‌شمردم. قطر دیوار و سقف مثل الان‌ها نبود، پدر همه‌شان در آمد تا خراب کردند، اینقدر کوبید که سردرد شدم. ابتدا سقف دو طبقه را سوراخ کردند و هر چه از کوبیدن پتک حاصل میشد کم کم می‌ریختند پایین، آجرها را جدا کردند صف کردند، انبار کردند، بقیه را از صبح تا نیمه شب بار کردند بیرون شهر ریختند. تمام شد. جای خالیِ خانه مهیب شد.

صبح زود بود که متوجه جای خالی شدم. انتظار برف نداشتم. نورِ کمِ اولِ صبح را از بی‌حوصلگی و کتاب‌های مکرر و شعرهای بیهوده، زود دریافتم. رفتم کنار پنجره، سرامیک‌های آشپزخانه سرد بود، سرما از پاشنه‌ی پا، که درد داشت، بالا می‌آمد و طاقت می‌برد. نگاه کردم، برف بر جای خالیِ خانه می‌بارید. حفره‌ای در زمین، که با برف پر می‌شد. از سر شب بی‌خبر آمده بود و نشسته، و حالا نور برف را زیبا می‌‌کرد، معطر می‌کرد.

تخریب خانه‌ی متروک، چرا دلهره‌آور است، چرا جا‌کَن می‌کند من را؟

خانه‌ی متروک را می‌شد دید زد، بدون هیچ ترسی. باران که می‌بارید، یا نور غروب که می‌پاشید، یا برف که می‌آمد، همه را در منظره‌ی حیاط، درخت گردوی پیر و خانه‌ی متروک تماشا می‌کردم. برف‌های حیاط و سقفش دیرتر از همه آب می‌شد و رد پای گربه‌ها که از سرما به زیرزمین پناه برده‌ بودند، تماشایی بود. رد پای چند گربه در برف سپید تازه بر دیوار.

هیبتِ خانه ولی طوری بود که انگار نگاه می‌شدی یا حداقل پاسخ نگاهت را می‌داد. مثل قبرستانی پای کوه که هر شب شهر را نظاره می‌کند.

جای خالیِ خانه مهیب است، باد می‌آید و هرچه در باد می‌پیچد به حفره‌ی خالیِ وسطِ خانه‌ها می‌ریزد. حالا برف در کار پر کردنِ آن است. زمینی پر از برف.

اسفند 90

اصحار در رهاوی جنوبی / 2

اصحار در رهاوی جنوبی / 2

دِینِ صدای غ.دادبه، از دور

دو نخلستان، و میان‌شان کُناری آنقدر پیر که ریشه‌هاش آنجا که بیرون آمده از خاک، جای نشستن پیرمردهاست هر صبح. دو نخلستانِ تُنُک و کمی باد، که حلاوتش به خنکی نیست، به نشستنِ سوزشِ پوستِ آفتاب زده است. تیربندها، همه خاکِ پشته تا آبِ باران را نگه دارد، بندهای خاکیِ رفته با باد.

نخلستانْ عتیق بود، قدیم‌تر از خانه‌ها. تکه‌ای عتیقه. عتیقه همیشه از گذشته خود را به حال رسانده، و متعلقِ به اکنون نیست. تکه‌ای نامتجانس است، شکلْ یافته و مشخص. خاک و کوهْ قدیم‌اند، اما عتیق‌ نیستند، عتیقه مثل نخلستانی یادگارِ سال‌هایی‌ست که دیگر دست نیافتنی‌ست.هر کسی که از سیل، و از روستای اجدادی کوچید، هولِ حیاط‌های خشکِ خالی را با کاشتنِ چند نخل به تکه‌ای از عهد عتیق تبدیل کرد. و توفان فرو نشست و انسان آرام شد.

...

طوفان، پستی و بلندی و هرچیز را محو می‌کند، و در پوشیدگی نظم جدید جا می‌افتد. بیست و پنج سال برای استقرار در زمینِ جدید، کم نیست، زیاد هم نیست. زلزله نیز همان طعمِ سیل دارد.جاکَن می‌کند انسان را. خانه‌های موقتی 10-15 ساله هم همینطور. جایی زندگی می‌کنیم که خانه‌ها عمرِ بیست ساله دارند، همیشه یک جای کوچه‌ دارند خراب می‌کنند، یک جا می‌سازند. بیشترِ کودکان، خانه‌ای را که در آن به دنیا آمده‌اند هیچ وقت در ذهن نخواهند داشت. و سال‌ها بعد، پیرمردهایی هستند، که چهار پنج خانه‌ی موقتیِ جوانی‌شان خراب شده و در خانه‌های نوساز می‌میرند. منظره‌ی تخریبِ ساختمانی در شهر، تصاعدِ آهن‌های جدید و آجرهای قدیمی، ‌منظره‌ای آشناست.

...

درِ خانه و درِ بزرگِ حیاط، باز می‌شد به نخلستانِ بزرگی و درِ دیگرِ حیاط نیز؛ دو نخلستانِ تنک. دو نخلستان و میان‌شان کُناری پیر. اینبار که برگشته‌ام، نخلستانِ کِناری شده «پارک» یکهو: مربع‌های سیمانی که نخل‌ها را محصور کرده‌اند و سنگ‌های سرخِ سوخته. نخلستانِ روبرو شده دِپوی خاک و شن و ماسه، برای هموار کردنِ خیابان و آسفالت و پیاده‌رو و...

و نخلِ بزرگ، نخلِ پیر، پیرترین نخلِ باغ، زامردو، آن که از حلاوتِ بادِ نازک سایه‌اش در شب‌های مهتابیِ تابستان وسطِ حیاط می‌افتاد، زامردوی آنقدر بلند که سنگِ هیچِ بچه‌ای خرمایش را نمی‌ریخت، عاقبت فروافتاد. چند نخلِ دیگر را با لودر انداختند. تنه‌های سنگینِ مزاحم را سوزانده‌اند و مارها از تیربند و خاک‌ها رفته‌اند. آیا طوفانِ دیگری در راه است؟

از نخلستانِ عتیقه، از تکه‌ی مانده از عتیق، چند نخلِ رنجور و چند متر زمینِ تراشیده باقی مانده. نخل‌های حیاط‌های آمده از سیل و کوچ، یکی‌یکی تا جای ساختنِ چند متر خانه باز شود، قطع شدند. بچه زن می‌خواهد، زن خانه می‌خواهد، نخل هم مزاحمِ خانه.

...

این سال‌ها عتیقه هم دیگر حالِ قبل را ندارد. عتیقه حریم دارد، نمی‌شود جمعه‌ها در پارکینگی بساط کرد و «چهار مقاله»‌ی چاپِ مصر فروخت و کنارش «ساعت سیکو پنج» و فروشنده‌های کناریِ تو گوشواره‌ی چینی. به این معنا  اصلن «عتیقه‌فروش» نداریم. عتیقه‌فروش جدید است. عتیقه باید با دست، با چشمِ کسی که دوستش دارد لمس شود. عتیقه غریب‌افتاده است، نحیف است، حتی اگر پیکره‌ی سنگیِ هفتاد کیلوییِ میترایی باشد. عتیقه‌باز‌ها و عتیقه‌فروش‌های این سال‌ها، وقتِ معامله حواس‌شان به پول است، نه به عتیقه‌ای که از دست‌شان می‌رود.

عتیقه‌های «انتزاعی» اما تملک‌ناپذیرند. جوان‌ترند. همیشه مالِ توست خاطره‌ی روزی که از راه‌آهن تا تجریش آدم ریخته بود، مالِ هیچ دوربینی نیست؛ صدای دادبه وقتی از «شوشتری» می‌آید و سینه‌اش از شیبِ گریه به هق‌هق و «بی‌مروت» می‌افتد و سرآخر به «دشتی» می‌شود، مالِ هیچ عتیقه‌فروش و از سیل‌آمده‌ای نیست. ولی مالِ جایی‌ست و مالِ زمانی که اینجا و اکنون نیست، یادگار است، دالِ منتزع است، جداافتاده، غریب، نحیف، دست‌نیافتنی. البته، البته عتیقه با یادگاری و خاطره و نوستالژی فرق دارد. اینها هنوز در پیوستار زیست دارند، عتیقه اما نه، عتیقه –گفتم- غریب است. حواسم هست.

...

آدم هم می‌تواند، روزی، عتیق شود، متعلق به دورانِ پیش از سیل، پیش از مبدا تاریخ. غریبِ این جهانِ تازه باشد. یا شود.

اصحار در رهاوی جنوبی / 1

اصحار در رهاوی جنوبی / 1

برای یادِ ک.عابدی از گذشته

رنگ ندارد الا غروب،

الا غروب، آنجا که بادی نباشد و وقتِ ایستادن از صحرای پیشِ چشم، درختی پیدا و پوستِ اناری خشک و ترکیده از آفتاب.

تک درخت، گاهی می‌تواند تابلویی را، از انتزاعِ موهوم، به طبیعتِ کم‌جانِ جنوب ببرد: صحرای افتاده در نزع به سوی خورشیدِ غروب.

آیا نمک انتهای خورشید است؟ چرا که نمک چهره گشاده و در صلاتِ ظهر می‌لرزد و پیدا نیست: در حرکتی جوهری مدام بالا می‌رود...

شکلِ نامرئیِ بخار، ردِ پیدای آب بر کف، شیارِ آب در کمرِ رودخانه، شیارِ خشکی افتاده بر صورتِ پیرمرد، تکانِ چادر سیاه و صدای قران در باد: ترکیب‌بندیِ لحظه‌ای از شهر...

و قاب؛

از پیرمردهای قدیم و نخل‌های سی ساله، در خاکْ خفتهْ استخوانی، و بر خاکْ افتادهْ تنه‌ای، بیش نمانده- از زالانِ مو سپید، اندوهانِ چشم‌های منتظر و مغموم.

بلوک‌های خاکستریِ همشکل، این مکعب‌های سیمانیِ پوک که فلس باز می‌کنند و می‌خزند، در تصاعدِ نمک و شهر بالا می‌روند. از دور، در غروبِ دور، شهر به بازیِ نیمه کاره‌ی رایانه‌ای شبیه است.

اما خاک، ذره ذره بر این شهر و کوه و رودخانه و دره‌ی بالادست سلطنت دارد. همه چیز در خاکِ یک روزِ بعید، پوشیده خواهد شد.

اسفند 90 / 26

هولِ اندوه

هولِ اندوه

یاد-داشتی برای چشم‌های جوان و اندوهِ پیرِ پیرمرد، یک دوست

میز چوبیِ رنگ پریده در ایوانِ پشتیِ خانه‌ای سرد، چای و پیپِ سوخته‌ی کوچک، مهِ شبانه بالی کاهلانه می‌زند در هوا.

هوا گرگ و میش و مه نشسته بود، سنگین و خسته چایش را هم می‌زد، و به درخت‌های حیاط خیره بود. از درخت‌های جوانتر و نزدیک اسم برد، گفت این خرمالو کم‌کم باید میوه بدهد. سرد بود، تک و توک صدای ماشینی می‌آمد، صدای درِ حیاطی که لنگرش کشیده می‌شد. گفتم اگر سرما اذیت کرد، برویم داخل. حرف‌ها جواب نداشت. خرمالو میوه می‌دهد؟ بگویم نه نمی‌دهد؟ یا بگوید نه سرد نیست؟

بیداری کرختمان کرده بود. چایی تمام شد. هر کس لیوانش را برداشت، صندلی‌ها را همانطور ول کردیم، لیوانش را گرفتم توی سینک کنار باقیِ ظرف‌ها گذاشتم. صدای فنِ حمام می‌آمد، و از پشت پرده روشنی پیدا بود. روشنیِ محو، شکل مبهمی داشت و پرده‌های ضخیم آرامش‌بخش بودند. آرامش‌بخش؟ 

در کوچه صدای الوارهای چوب می‌آمد، صدای ریختنِ آهن، صدای ماشینی قدیمی و خراب.

به لباس‌هایی دست کشیدم که شب را در آنها به صبح آورده بودم. پیراهن کهنه، کاپشنِ سیاه رنگ پریده و شلواری که سرما را عبور می‌داد. نشستم و به صدای فن حمام گوش دادم، که صداهای دیگر را می‌بلعید، مثل شب که سایه‌ی درختها را در امتداد تاریکی تحلیل می‌برد.

اسفند 90

اهل هوا، اهل عشق؛ و ما صافی‌ها - سه‌گانه در زوایا‌ی مینوی، نرودا و ساعدی

اهلِ هوا، اهلِ عشق؛

و ما صافی‌ها

    سه‌گانه در زوایا‌ی مینوی، نرودا و ساعدی

[شکل و شمایل متن –اگر برای کسی مهم بود- در این فایل پی‌دی‌اف (+) درست است] 

1

کتاب‌ها و کتابخانه‌ها –شخصی و غیرشخصی- داستان‌های بسیاری نهفته دارند. کتابی که دستت برسد، حتی اگر خریده باشی و باکره باشد، ساعاتی بر او گذشته که پنهان می‌دارد. تنها احمد اخوت را می‌شناسم که بلد است از یک کتاب یا کاغذی که به دستش می‌افتد، انگار –به قول دوستی- محفل شبانه‌ی بیکارانِ فصلِ خشکی باشد و آتشی در میانه، داستانی تعریف کند و داستانی فقط. و از این داستان‌ها می‌شود حدیثی فرامتنِ کتاب خواند و فهمید. مثل اینکه چقدر باید زمانه بچرخد، که وقتِ چشم گذاشتن دنبال کتابی لاغر و نایاب در کتابخانه‌ای، برسی به "پانزده گفتار" نگارش مجتبی مینوی، چاپ سال 1333 که صفحه‌ی سفید اولش را خود مجتبی مینوی به خط سیاه خودنویسی نوشته باشد:

«بیادگار خدمت استاد معظم و دانشمند محقق جناب آقای بدیع الزامان فروزانفر تقدیم شد. 7 اردیبهشت 1334. مجتبی مینوی»

مینوی در گفتار سوم و در برگردانِ دو حکایت از چاسر به فارسی، کاری می‌کند که از باب اشاره ذکر می‌کنم. در انتهای حکایت "زنی از اهل باث" یک مصرع یا سطر از چاسر هست که مینوی به نظم پیشاموجود برگردانده. آنچنان که بیاید:

[حالا که صبح شده و بیدار شده می‌بینم در تاریکی خنک بی‌خوابی چه نوشته‌ام بی‌هوا. این تکه که آورده‌ام پرت و پلاست، یعنی دقیق نیست، دو سطر پایین را پاک کردم، همین یک تکه فقط در ترجمه مینوی نیست.]

I pray God I go mad

و مینوی آورده:

گرچه پیرم تو شبی تنگ در آغوشم گیر

تا سحر گه ز کنار تو جوان برخیزم

.

این سطر، مصرع‌ 386 این حکایت است که به ترجمانِ انگلیسیِ امروزه آوردم. در این صحنه زن  که طلسم شده، به مرد که سرهنگی‌ست محترم، حکمی می‌کند که: مرا ببوس، جوان می‌شوم و زیبا؛ و بعد این سه مصرع، و آخر هم شرط می‌کند که اگر جوان و زیبا نشدم آنچنان که برتر از بانوان و شهزادگان عالم دانی‌ام، هر حکمی خواستی روا کن. بیت آمده نیز از حافظ است در غرلی با مطلع:

مژده وصل تو کو کز سر جان برخیزم

طایر قدسم و از دام جهان برخیزم

[در پرولوگ یا پیشگفتار همین حکایت چند سطری‌ست که با ترجمه‌ی مینوی می‌آورم تا آن حرفِ پرتِ بالایی را جبران کرده باشم

'Better,' he said, 'your habitation be

With lion wild or dragon foul,' said he,

'Than with a woman who will nag and chide.'

'Better,' he said, 'on the housetop abide

Than with a brawling wife down in the house;

Such are so wicked and contrarious

They hate the thing their husband loves, for aye.'

He said, 'a woman throws her shame away

When she throws off her smock,' and further, too:

'A woman fair, save she be chaste also,

Is like a ring of gold in a sow's nose.'

این سطرها، مصاریع 765 تا 775 پرولوگِ این حکایت است، پیش از آن مترجم 4 بیت با مطلعِ «شنیدم که فرزانه‌ای رهسپر / گذر کرد روزی بیک رهگذر» و مینوی آورده:

و بعد از آن مثلها و حکمت‌های بیشمار در ذم زنان ایراد کرد تا باینجا رسید که گفت «زن و اژدها هر دو در خاک به» - ]

چقدر باید زمانه چرخیده باشد که تا برسی خانه، اینقدر ترافیک باشد که تا غروب نشده گفتار پنجم "نمایش و قصه تاجر ونیزی" را خوانده باشی، و صفحه‌ی 220 ببینی یکی نوشته «از افاضات این قلم این یکی خوب بود»

پانزده گفتار

(درباره چند تن از رجال ادب اروپا

از همیروس تا برنارد شا)

نگارش مجتبی مینوی

انتشارات دانشگاه تهران

طهران

اسفند ماه 1333

2

همان شب از سر بیکاری «بیست سرود عاشقانه و یک سرود نومیدی»‌ی پابلو نرودا به ترجمه‌ی فرود خسروانی (احتمالن از چند اسمِ مستعارِ بیژن الهی) را –تا همراه رفیقی باشم در آن یکی دو ساعتِ مطب و دکتر و منشیِ لاغرِ جوان- به دوباره دیدن دست گرفتم. نیت کردم تا فردا یکی دو شعرش را برای شاعری بی‌کتاب و شعر، و حالا غربت نشسته بالاجبار، تایپ کنم بفرستم شاید در این زمانه‌ی به قول او عسرت دلی باز شد. شب به نیمه نرسیده مهمان دوستِ داستان‌نویسی شدیم، کتاب را که دید مطمئن بودم ذوق می‌کند که : «باه، ندیده بودم این را، چه کتابی» گفت سالهای اول دانشگاه، این اولین کتابی بود که از نرودا خواندم، هنوز یادم هست. مطمئن بود. گفتم کمیاب است و بازچاپ نشده، کجا گیر آوردی؟ که جواب رفت لای خنده و شوخی‌های اولِ کار.

مترجم ،جایی، در بند دوم شعر هفتمِ مجموعه، جای این دو سه سطر انگلیسی به ترجمه‌ی m.s.meruin که مطمح نظر مترجم بوده،

 There in the highest blaze my solitude lengthens

     and flames,

its arms turning like a drowning man's.

آورده:

تن می‌کشد آن جا در بلندترین شعله و می‌سوزد

تنهایی‌ی من که بازوانش چو غریقی تاب می‌خورد.

این شعر و شعر دوم مجموعه را انتهای همین نوشته می‌توانید ببینید.

بیست سرود عاشقانه و یک سرود نومیدی

پابلو نرودا

ترجمه‌ی فرود خسروانی

انتشارات امیرکبیر

تهران

چاپ اول: 1352

3

اهل هوا را، غلامحسین ساعدی، در کتاب "اهل هوا" چاپ انتشارات امیرکبیر به سال 1345، کسی می‌گوید که دچار یکی از بادها شده باشد، چه زار و چه نوبان و مشایخ، همه را اهل هوا گویند. باد -یا وجودی مجسم به شکل هوا- چیزی‌ست در مایه‌های جن در عقاید مردمِ جنوب، که یا مسلمان است یا کافر، یا صحرایی‌ست یا دریایی یا جنگلی، بیناست یا نابینا،  یا صاف است یا ناصاف، اما دچار می‌کند انسان را، مرکب می‌کند آدمی را، و آدمی بندِ اوست. مُرَکَب می‌کند و مَرکَب آدمی را که گاه و بیگاه در صحرا یا زیر درختی به وقت ظهر بچرخد: افسرده می‌کند. باید مراسمی‌ گذاشت، بازی کرد، دست افشاند، ساز زد، رقصید، آن هم در حضور بابازار و مامازار که خودشان روزی مرکبِ بادها بوده‌اند و حالا مرادند.

اهل عشق را آدمهای سالمی می‌گویند که برای آواز خواندن و دمام –که ساعدی همه جا دهل نوشته- زدن یا برای تماشا، در مجالس اهل‌هوا حاضر می‌شوند، در برابر اهل هوا. مراسم می‌گذارند تا باد ناصاف را صاف کنند، مرکبِ باد باید از خونِ قربانی کمی بنوشد، برقصد و پیش از این همه باید که روزها در کپری تنها باشد، بدنش را روغن و گیاهان کوهی بمالند، و گرنه می‌میرد.

اهل هوا خود دو نوعند، عده‌ای که آنها را "طالب هوا" می‌گویند و احتیاج به رقص و بازی دارند، و دسته‌ی دوم که طالب هوا نیستند، بلکه با اندک توجه بابازار خوب می‌شوند. ولی زار یا بادی نخِ جانِ کسی شد، تا مراسم نگیرند با تشریفاتِ مخصوص، باد زیر نمی‌شود و عجبا که این باد فقط سراغِ فقیرها و بی‌چیزها می‌رود. زیر درختان کنار و لیل، بخصوص دمِ ظهر نباید رفت، که باد نخِ جانِ آدمی می‌شود.

بادها هفت قسم‌اند: اول بادِ زار، دومی باد نوبان، سومی مشایخ، چهارم باد جن، پنجم باد پری، ششم باد دیو، و هفتم باد غول. زار مشهورترین آنهاست، و شایعترین و مهلک‌ترین. از زارهای مشهور یکی متوری‌ست و دینگ‌مارو، و زیباترینِ آنها "شیخ شنگر". با اینکه زار سنگینی ست، اما کمتر دیده شده کسی را هلاک کند. ساعدی در کتاب آورده که برای زیر کردن او شعری می‌خوانند که ابیاتی از آن این است:

یا اهل زار وفونی

و انا ما وفونی

شیخ شنگر رضو

و انا ما رضونی

و یا این بیت:

هومندو هومندو سکونش مرمرین

شیخ شنگر   هوای خنجرین

.

از اهالی جنوب، گروه موسیقی باراد، این چند سطر را و روایت خودشان را از زار دستمایه‌ی کاری کرده‌اند، آهنگی، با نام شیخ شنگر، که از اینجا (+) ، یا اینجا (+) می‌توانید بگیرید.

اهل هوا

غلامحسین ساعدی

انتشارات امیرکبیر

تهران

چاپ اول: 1345

~

تمام

شعرهای زیر، به ترتیب، شعرهای سوم و هفتم کتابِ "بیست سرود عاشقانه و یک سرود نومیدی" هستند.

آه وفور کاجها

آه وفور کاجها، زمزمه‌ی موجها که می شکند،

بازی آهسته‌ی نورها ، ناقوس دوردست،

شفق که در چشمهای تو می‌افتد، ای عروسک،

صدف زمینی، که زمین در آن می‌خواند!

در تو رودها می‌خوانند

و جان من در آن همه پا به گریز می‌نهد

 به آرزوی تو،

و تو آن را گسیل می داری

به جا که می‌خواهی.

راه مرا با کمان امید خود نشانه بگیر،

و من، در هذیان، فوج تیرهام را رها خواهم کرد.

همه سو، میان مه‌گون تو را می‌بینم،

و سکوت تو ساعات غمزده‌ی مرا فرو می‌گیرد،

و در تو با بازوان سنگی‌ی شفافت

بوسه هایم لنگر میفکند، آرزوی نمورم آشیان می‌گیرد.

آه صدای رازناک تو

که عشق می‌نوازد و تاریک می‌کند

در غروب میرنده و طنین انداز!

این چنین به ساعات عمیق دیده‌ام،

روی کشتزارها،

سنبله‌ها دلنگ دلنگ می‌زنند

 در دهان باد.

از کتاب: "بیست سرود عاشقانه و یک سرود نومیدی" ، پابلو نرودا ، ترجمه‌ی فرود خسروانی ، انتشارت امیرکبیر ، 1352 ،‌ ص 13-15

7

خمشده روی عصرها

خمشده روی عصرها، تورها میندازم، تورهای غمگینی

به چشمهای اقیانوسی‌ی تو.

تن می‌کشد آن جا در بلندترین شعله و می‌سوزد

تنهایی‌ی من که بازوانش چو غریقی تاب می‌خورد.

علامات سرخ می‌فرستم از فراز چشمهای غایب تو

که موج می‌زند چون دریا کنار فانوسی دریایی.

تو، مادینه‌ی دور من، فقط حافظ ظلمتی،

از نگاه تو گاهی ظهور ساحل هول است.

خمشده روی عصرها، تورها میاویزم، تورهای غمگینی

به دریا که تکانها دارد به چشمهای اقیانوسی تو.

پرندگان شبانه نک می‌زنند به نخستین ستاره‌ها

که برق می‌زند چون جانم، وقتی که دوستت دارم.

شب روی مادیان تار خود می‌تازد

و سنبله‌های نیلگون بر زمین می‌افشاند.

­­­

از کتاب: "بیست سرود عاشقانه و یک سرود نومیدی" ، پابلو نرودا ، ترجمه‌ی فرود خسروانی ، انتشارت امیرکبیر ، 1352 ،‌ ص 23-24

~

[کتاب را به زبان اصلی، همین نسخه که مبدا کارِ مترجم بوده، به ترجمه‌ی مروین، تصویرنگاریِ خودِ نرودا، و مقدمه‌ی کریستینا گارسیا، از این لینک (+) یافتنی‌ست]

پیکاسوی گرترود استاین در کارِ عزیزه عضدی / یک مرثیه

پس جمله‌هایی مینوشت که به‌هیچ جمله‌ی پیشتر نوشته شباهت نداشت‍‍ ~ و کمتر نویسنده‌یی دراین قرن اینهمه بیراه رفته و اینهمه راه یافته ~ کمتر نویسنده‌ اینهمه به‌اصرار راهی برهوت بوده.

از موخره‌ی کتاب، عزیزه عضدی ظاهرن

کتابِ "پیکاسو" ، گردانده‌ی عزیزه عضدی از اصل آمریکاییِ گرترود استاین به سال 1938 م، با طرحی از آیدین آغداشلو بر جلد، انتشاراتِ فاریاب، بهمن ماه 1362 ه ش، شامل یک متنِ مفصل است از استاین درباره‌ی پیکاسو، یک پسگفتار از او، و دو نوشته‌ی دیگر، شعرگونه از استاین برای پیکاسو در بخشِ جداگانه‌ها: یکی "اگر به او می‌گفتم؛ تکچهره‌ی تکمیلِ پیکاسو" و دیگری "پیکاسو". زبانِ نویسنده در دو متنِ بخشِ جداگانه در پی شرح و تبیین نیست، بلکه واریاسیونی‌ست اولی بر محورِ «آن که بعضی مطمئنا دنبال می‌کردند آن بود که به تمامی فریبنده بود.» و «او هرگز به تمامی کار نمی‌کرد»، و دومی بر محورِ «اگر به او میگفتم آیا خوشش میامد. آیا خوشش میامد اگر به او می‌گفتم.» و در موخره‌ی کتاب دو صفحه، بدونِ امضا، ظاهرن از عزیزه عضدی در شرح و ستایشِ گرترود استاین.

نیت اینجا نه معرفیِ کتاب است –از نوعِ وطنی که سخت شبیه است به محافل کافه‌ای- و نه ستایشِ ترجمه‌ی عضدی –که بیراه نیست اگر به قصدِ آن چیزی بتوان نوشت- بلکه مرثیه‌ایست بر ادبیات هنرهای تجسمی در ایران. کمتر متنی به فارسی و از فارسی دیده‌ام که این چنین مصر باشد و بُرا، و هنری مثل نقاشی را این چنین ساده‌ی هزار نقش باز کند. سیاقِ جملات را تا نمونه‌ای به دست داده باشم، تک و توک می‌آورم شاهدِ این حرف. این حرف که استاین زمانی که درجمله‌ای نقشِ تاریخ می‌زند یا شرحِ گذشته می‌دهد، از زیستِ نقاش حرفی می‌زند یا خاطره می‌نگارد، منظور همه گفتنِ ناگفتنی‌هایست اطرافِ پیکاسو تا شاید بتوان نبوغ را نیز به کلمه کشید، البته به سیاقی نو. عضدی نیز، هوشمندانه، این کارِ او را اینطور در موخره‌ی کتاب آورده که: «می‌گفتند به دلیل عشق به نقاشی نه با مفاهیم کلمات که با کلمات در حد مفاهیم کار می‌کند. میگفتند مصیبت بی‌سر و سامانی خط و رنگ در نقاشی نو مگر بس نیست که بیفتیم به دام ادبیات کوبیست در ستایش از اسم و ضمیر. هرگز جدی‌ش نگرفته بودند.»

استاین در نوشتن از منطقِ نقاشی پی‌روی می‌کند. که نقش‌های اولیه، تابلویی آماده نیست، بلکه زیرسازی‌ست. پس‌زمینه‌ی تابلو را تاریخِ نقاشی در غرب قرار داده، و در پرسپکتیو تا چشم کار می‌کند: تاثیرِ اسپانیا در پیکاسو و در نزدیکِ تابلو اما فرانسه و زندگیِ او در پاریس. برش را استاین کوبیستی اختیار کرده، یعنی ساز و کارِ معنابخشیِ او طیفی ناگسسته نیست، بلکه پاره پاره و پیروی کننده از ذهن است. اینگونه –احمقانه- نیست که از زندگیِ نقاش در کودکی بیاغازد، جوانی و دو سه عشقی را توضیح دهد که داشته، بعد دست به رنگ و خط بردنش را، دوره‌های کاری‌اش را شرح دهد و بعد هم ستایشی و آرزوی موفقیتی در آینده. در نوشتن از منطقِ خودِ نقاشِ کوبیستِ دیوانه پیروی کرده. اما این گسست و براییِ نثری-ساختاریِ استاین نیز بی‌هوا و به‌دل نیست، بلکه در کل می‌خواهد که کلیتی هویدا کند و طرحی بریزد، بی‌منطق نیست، چون در بی‌منطقی هر کاری شبیه هر کارِ بی‌منطقِ دیگر است در عینِ پریشانی و تکثر. فقط منطق معمول زندگی‌نامه‌نویسی و شرحِ آثار را کنار می‌زند.

خط و ربطِ این تکه‌های کنارِ همِ کارِ استاین اینقدر به هم مربوطند و در ظاهر پراکنده، که آوردنِ تکه‌ای از آن به نیتِ نمونه به دست دادن سخت می‌نماید. مثلن وقتی از خالی‌شدنِ پیکاسو از اسپانیا در زندگی‌ش حرف می‌زند و دو دوره‌ی صورتی را در یک پاراگراف شرح می‌دهد، در ادامه می‌نویسد:

«مطمئنا در زندگی‌ی پیکاسو دو دوره‌ی صورتی وجود داشته‌اند. در طول دوره‌ی دوم صورتی کمابیش هیچ کوبیسم واقعی وجود نداشت اما نقاشی‌یی وجود داشت که نوشتن بود، که سر و کارش با حروفِ اسپانیایی بود، به معنای حروفِ تازی و این بنا کرد خیلی‌زیاد گسترش بیابد.

توضیح می‌دهم.

در شرق خوشنویسی و هنر نقاشی و مجسمه سازی همیشه خویشاوند‌ی‌ی خیلی نزدیکی با هم داشته‌اند، به همدیگر شبیه‌اند، به همدیگر کمک می‌کنند، همدیگر را کامل می‌کنند ~اما در اروپا هنر خوشنویسی همیشه یک هنر فرعی بود، تزیین شده با نقاشی، تزیین شده با خط‌ها، اما هنر نوشتن و تزیین با نوشته و تزیین دور نوشته هنری فرعی‌ست. اما برای پیکاسو، یک اسپانیایی، هنر نوشتن، به این معنا خوشنویسی، یک هنر است. ~البته او یک اسپانیایی‌ست، و یک اسپانیایی می‌تواند شرق را هضم کند بی که تقلیدش کند، می‌تواند چیزهای عرب را بشناسد بی که اغفال شود~

تنها چیزهایی که واقعا اسپانیایی‌ها را اغفال می‌کنند چیزهای لاتین‌اند، چیزهای فرانسوی، چیزهای ایتالیایی، ~

پس بعدِ فریبندگی‌ی ایتالیا نتیجه‌اش برای پیکاسو پس از اولین دیدارش از رم دوره‌ی دوم صورتی‌ش بود که در 1918 با تکچهره‌ی زنش آغازید~»

و همینطور تا آخر.

تا آنجا که من، کم و بیش، مجله‌ها و کتابهای مربوط را پی‌گرفته‌ام، نوشتن در باب نقاشی و نقاشیِ ما خیلی شبیه است به فیلم و سینمای ما. فرقش در طبیعتِ این دو است، سینما گرانتر است و ابزار و آشنایی می‌خواهد، اما حماقت و بلاهت را می‌توان پشتِ مقداری رنگ پنهان کرد، پشتِ اندازه‌ی تابلو و منتقدانی شبیهِ پرویزِ دوایی و امیر قادری. یعنی هر چه به معیارِ معده خوش ننشست یا مایه‌ی خوشگذرانی نه، به اسهالِ قلم بستن و عده‌ای را ندیدن از سر حسادت، و تهِ این دیگِ دلربا مقداری ماده برای تاریخِ بی‌حاصلِ متوهم.

«یادم هست خیلی خوب که در آغاز جنگ با پیکاسو در بولوار رسپای بودم که اولین بارکش استتار شده رد شد. شب بود، ما درباره‌ی استتار چیزهایی شنیده بودیم اما هنوز ندیده بودیمش و پیکاسو شگفتی‌زده نگاهش گرد و فریاد زد، آره این ماییم که ساختیمش، این کوبیسم است.

واقعا ترکیبِ این جنگ، 1914-1918، ترکیب تمام جنگ‌های قبلی نبود، ترکیب ترکیبی نبود که در آن یک مرد در مرکز باشد و احاطه‌ی تعداد زیادی آدم‌های دیگر بل ترکیبی بود که نه سری داشت نه تهی، ترکیبی که یک گوشه‌اش به همان اندازه مهم بود که گوشه‌یی دیگر، در واقع ترکیبِ کوبیسم.»

متنِ استاین بدنِ سفتی دارد، در اجزا هوسباز و سر به هواست، اما از دور که ببینی به استحکامِ زنی زیبا در لباسِ تابستانی‌ست. و صفحه‌ای نبود که استاین در گفتگو نباشد با حالِ ما، انگار ابراهیم گلستان نشسته باشد نمونه به دست بدهد که "مقداری شعور لازم است" و اینگونه شعوری لازم است در دیدن. در مملکتِ ندیدن‌های ستایش‌شده، کوری‌های دسته‌جمعی.

این چند کلمه را هم برای حافظه‌ی شخصی نوشتم تا وقتِ حرف، این گرته که متن از نقاشیِ پیکاسو دارد، مثالم باشد برای معیارِ حرف.

خرده ریزه‌ها:

متنِ اصلیِ استاین با عنوان پیکاسو؛ بخشِ اولِ جداگانه‌ها (+)

پرتره‌ی گرترود استاین، کارِ پیکاسو (+)

بعضی کارهای گرترود استاین، کتابخانه آنلاینِ دانشگاه آدلاید (+)